Atilla YILDIZTEKİN
Tedarik zinciri, bir ucu ham maddeden başlayan, diğer ucu da tüketime kadar giden bir süreç. Bu süreci aktive eden iki motivasyondan birincisi İtme sistemi, diğeri işe çekme sistemi… İtme sistemi, önce üretimin yapılması ve daha sonra stoka alınan ürünlerin pazarlama, kampanya, satış aktiviteleri ile pazara verilmesi ve tüketim noktasına ulaştırılmasıdır. Ölçeklerin küçük olduğu, stok maliyetlerinin düşük olduğu, rekabetin zayıf olduğu dönemlerde bu sistem çalışmıştır. Bu sistemin temelinde ürünün bulunabilir her noktada tüketiciye ulaştırılması zorunluğu yatar. Hızlı tüketim malzemeleri, tekstil ve konfeksiyon ürünleri, kozmetik, beyaz eşya, elektronik, hediyelik eşyalar bu grubun içinde yer alır. Ülkemizde AVM’lerin cazip bir satış merkezi haline gelmesinin, yan yana yüzlerce AVM açılmasının ve her AVM’de benzer markaların yer almasının nedeni budur.
Geçmişte alışveriş sokaklarında yer alan markalar, sokakların cazibesini kaybetmesi üzerine, yeni iş yerlerini AVM’lerde açmışlardır. Gıda alanları ile (food court), sinemalarla, tiyatrolarla, çocuk oyun alanları ile tüketicileri kendisine çeken AVM’lerde; vitrinler süslenmekte, indirim ilanları ile kampanyalarla, hatta dükkanlarının içindeki gıda reyonları ile müşteriler mağazaların içine çekilmekte, ürünlerini teşhir ederek satış olanakları yaratmaktadırlar. Belirgin bir ihtiyacı olmayan tüketiciler bile bu mutlu, cazip yaşam alanlarında satın alma kararı verip harcama yapabilmektedir.
Kredi kartlarına yapılan taksitlendirmelerin, kademeli indirim tekliflerinin tüketicilere ürünlerin satılmasında önemli etkileri olmaktadır. Açılan AVM’lerin sayısı arttıkça, daha pahalı kiraları olan ve merkezi yerde inşa edilen AVM’ler yavaş yavaş cazibesini kaybetmekte, bunların yerini şehir dışında indirimli satış mağazalarının yer aldığı outlet tarzı AVM’ler almaktadır. Merkezi yerlerde inşa edilmiş olan küçük ölçekli AVM’ler artık boşalmakta ve bir kısmı okul, bir kısmı hastane olabilecek şekilde iş konusu değişikliğine uğramaktadır.
Dünya tedarik zincirinde itme sistemini bırakmakta ve çekme sistemine geçmektedir. Bu sistem, ürünler için daha üretilmeden önce talep yaratılarak, ardından sıfır stok sistemi ile üretilip talep sahiplerine teslim edilmesi sistemidir. Tedarik zincirlerinde çevrim süresinin kısalması, çevik lojistik kavramlarının kullanılması, ön talep alınarak üretilmesi durumunda yaratılacak maliyet indiriminin fiyatlara yansıtılması ile artık konfeksiyon usulü önce üret sonra sat sisteminden vazgeçilip terzi usulü önce sipariş al sonra üret sistemi devreye girmektedir. İnternet üzerinden yapılan E Business’in son derece hızla büyümesinin de çekme sistemini geliştirdiği görülmektedir. Malı görmeden sanal ortamda siparişin verilmesi ve bir bekleme süresi sonra ürünün teslim edilmesi çekme sisteminin temelini oluşturur. E Business sisteminde her türlü malzemenin satışı mümkündür. Tüketiciler artık alış veriş için evlerinden çıkmayacaklar, eğlencelerini evlerinde yapacaklar ve ihtiyaçlarını internet üzerinden çekme sistemi ile sağlayacaklardır.
Yenilerinin yapılması projelerine karşılık, AVM’ler yakın gelecekte eski popülerliğini kaybedecektir. Pahalı iş yeri kiraları, elde kalan stok fazlası ürün maliyetleri, günde 12 saat çalışan elemanların ilave maliyetleri AVM’lerde satılan ürünlerin internette daha ucuza satılmasına neden olacak ve tüketiciler ihtiyaçlarını internet üzerinden temin edeceklerdir. AVM’lerin sadece markaların ürünlerinin teşhir edildiği, gezenlerin elleriyle dokunarak seçim yapacakları, ancak alışverişlerini o firmanın web sitelerinden daha ucuza temin edecekleri bir dönem başlayacaktır.
